TÜRK KÜLTÜRÜNDE GEYİK

B.Tarhan Haziran 13, 2024

Tuva Arzhan 2 Kurganından Çıkan İskit Türklerinin Eserlerinden

Yrd. Doç. Dr. Nilgün DALKESEN

Anadolu halk kültüründeki geyik kültü, Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya getirdikleri önemli değerlerden biridir. Bu gün Anadolu’da geyiği kutsallaştıran pek çok efsane ve hikâye bulunmakta hatta geyik modern edebiyata ve sanata da ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Geyiğin kültürümüzdeki bu denli önemli olmasında onun antik çağlarda Türk kozmolojisinde Ağaç Ana ile birlikte yaratıcı tanrıça ve soyun ata-anası olarak görülmesi gibi daha pek çok önemli değerler yüklenen bir hayvan olmasının büyük rolü olmuştur.

Orta Asya Türk toplumları zamanla sosyo-kültürel ve siyasal değişimler geçirmesiyle birlikte, geyik eski önemini yitirmiştir. Kurt, at, yırtıcı kuşlar devlet erki ile özdeşleştirilip liderlere yol göstericilik ve yardım ederken, geyiğin kutsallığı ikinci planda kalmış, ancak geyik, toplumun daha alt katmanlarında önemini korumaya devam etmiştir. Geyiğin tanrılara, kahramanlara, İslamiyet’in kabul edilmesinden sonra evliyalara ve yardıma muhtaç insanlara hizmet ve/veya yardım ettiğine; onları koruyup beslediğine inanılmış ve bu konu ile ilgili pek çok hikâye ve efsane anlatılmıştır. Geyiğin dini hikâyelerde özellikle evliya kültü içinde yer alması, onun halkın nazarındaki kutsiyetini pekiştirmiştir. Toplumlar sosyo-kültürel yapıları değiştikçe, pek çok inanış ve değerlerini terk ederler. Türk toplumunda da bu tür süreçler yaşamasına rağmen ve geyiğin neslinin tükenmeye yüz tutmasına rağmen onun hâlâ kutsal olduğuna inanılması geyiği farklı bir yere koymaktadır.

Makalenin Tamamı

Bilge Kağan'nın Kurganından Çıkan Geyik

Dr. Gıyasettin AYTAŞ

Diğer milletlerde olduğu gibi, Türk milletinin de kendince kutsal saydığı hayvanlar vardır. Bunlardan biri de geyiktir. Geyik tıpkı Bozkurt gibi bazı Türk boylarının sembolü olmuştur. Bu bakımdan Türk mitolojisi ve efsanelerinde geyik motifine sıkça rastlanır. Geyik motifi, dilimizde, edebiyatımızda, halımızda, kilimimizde; velhasıl bütün sosyal hayatımızda farklı renk ve şekillerde yer alır.

Edebiyatta benzetme unsuru olarak geyiğin şu özelliklerinden yararlanılır: Sevimli, çevik, hassas ve içli bir hayvandır. İnce zarif bir vücuda sahip ve ürkektir. İnsandan kaçar, peşinden sürüklediği insanı dermansız bırakır. Tenha yerlerde yaşar. Avlayan iflah olmaz, avlanmış geyiğin gittiği ev tarümar olur, yerinde ot bitmez. Bedduası avcının soyuna da etki eder. Mukaddes bir hayvandır. Kurt gibi aniden ortaya çıkar ve çoğu kere insanlara doğru yolu gösterir. Birdenbire ortadan kaybolur. Mutlu sona erdiricidir. Sevgi perisidir. Totemdir, ruhların üzerinde dolaştığı ilahi bir varlıktır. Tanrı’nın elçisidir. Gökte dolaşan yarı ilahi yaratıktır.

Makalenin Tamamı (indir)