BOZKURT’TAN HIZIR’A TÜRK HALK ANLATIMLARINDA KLAVUZ

 

İbrahim Çallı'nın Ergenekon1 Tablosunda Çıkışa Yön Gösteren Klavuz Kurt Betimlemesi


Dr. Mustafa Duman

Türk halk anlatmalarında ve özellikle destanlarda, destan kahramanına kılavuzluk eden olağanüstü yardımcı varlığın değişim-dönüşümü üzerine yaptığımız inceleme, Türk toplumunun zihin dünyasındaki kılavuz figürünün temel özelliklerini göstermektedir. İslamiyet öncesi dönemde teşekkül eden anlatmalarda bozkurt, İslamiyet’in kabulüyle birlikte başlayan dönemde teşekkül eden anlatmalarda ise Hızır şeklinde karşımıza çıkan olağanüstü kılavuz varlık, bir arketipin ifade boyutuna taşınması girişiminin sonucudur. Bağlı olunan dinin temel dinamiklerine uygun formlarda ifade edilen bozkurt ve Hızır’ın tavsiflerindeki bazı benzer unsurlar şunlardır:

1. Olağanüstü, tanrısal varlıklardır.

2. Kutsal, soyut bir varlık kabul edildikleri için ölümsüzdürler.

3. Zaman ve mekâna hükmederler.

4. Süratlidirler, aniden ortaya çıkıp kaybolurlar.

5. Her ikisi de erkek olarak tasavvur edilir.

6. Yaşlı, güçlü ve tecrübelidirler.

7. Tavsiflerinde “gök, boz, ak, kır” gibi sembolik olarak tanrısallığı simgeleyen renkler kullanılır.

8. Bozkurt, Tanrı’dan kut almış kişilere görünür, yardım eder ve onlarla konuşur; aynı şekilde özellikle tasavvufi anlatmalarda Hızır, hak yoluna baş koymuş insanlara görünür ve yardım eder.

 

Hızır anlayışı, Türklerde eski Türk düşüncesi ile bezenmiştir. Mitlerde kayın ağacından inip, insanlara yardım eden ve çocuklara ad veren “gök sakallı “ veya “aksakallı” ihtiyarlar görürüz.

Aksakallı yaşlılara ak-boz atlı tanıtması da eklenir. Altın sakallı “ay koca” olarak da tasvir edilir. Elinde hayvan başlı “çevgen” denen bir asa tutar, Ak-boz ata biner ve giyimi de aktır.

 

Bu benzerlikler, bir taraftan Türk kültür hayatındaki sürekliliği ortaya koyarken diğer taraftan Türk toplumunun zihnindeki olağanüstü kılavuz varlığın temel özelliklerini gözler önüne sermektedir.

Rosiére’nin halk anlatmaları üzerine geliştirdiği kanunlar arasında yer alan yer değiştirme ve adaptasyon kanunları, bozkurttan Hızır’a giden değişim-dönüşüm sürecinin edebi dayanağını oluştururken; Jung’un, “ruh arketipi”nin rüyalarda ve halk bilgisi ürünlerinde bazen “olağanüstü özelliklere sahip hayvan” bazense “yaşlı bilge adam” şeklinde tasavvur edilme sine dair görüşleri, bu sürecin psikolojik temellerini göstermektedir.

Makalenin Tamamı

Uygur Türklerinin Destanlarında Hızır

Türk Halk Anlatılarında Kıdır (Gök Sakallı, Yol Hamisi, Boz Atlı)

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

GÖKTÜRK DÖNEMİ KIYAFETLERİ

Resim
  Türk Beyi ve Hanımı, Pencikent Duvar Resimlerinden Yrd. Doç.Dr. Fikri Salman Göktürk kıyafetleri, hem erkeklerde hem de kadınlarda çoğunlukla uzun kaftanlardan müteşekkil idi. Erkek kaftanları, sol taraf üste gelecek şekilde kapanırken kadın kaftanlannın bunun tersi olarak sağ yan üste gelecek şekilde kapanmakta olduğu görülmüştür. Ancak bu genel bir eğilim gibi görülse de kesin bir kural değildir. Göktürk giysilerinin dışa doğru açılan belirgin yakalarının olması önemli özelliklerden biri olarak kabul edilebilir. Başlanna ise, kendilerine özgü börkler taktıkları ve bunların keçeden ya da kenarları kürkten yapılmış başlıklar olduğu anlaşılmaktadır. Ayaklarına muhtemelen dizlere kadar uzanan deri ve keçe çizmeler giymekteydiler. Dış giyime dair verebileceğimiz bu unsurlardan sonra, iç giyimlerine dair belirleyebildiğimiz herhangi bir giyim türü tespit edilememiştir. Uygur Prensesi, Museum für Asiatische Kunst , Berlin Almanya Yerleşik hayata geçişin hızla ilerlediği ve Uygur...
Read more »

ANTİK MISIR VE TÜRKLER

Resim
  Türk Tarihinin Ana Hatları Kitabından Mısır tarihinin başından başlayan metodik tarihî bir yazı yoktur. Heykellerde, ehramlarda, mabetlerde görülen zafer menkıbeleri, özgeçmişler, kral emirnameleri, idarî muhaberat, şahsî akitler yegâne belgelerdir. Dinî eğilimlerin tesiri altındadır. bütün bu metrûkatın tetkikinden sonra, olan biteni ve hanedan saltanatlarını bir metot dahilinde tespite imkân doğmuştur.   Nil vadisinin delta kısmını ilk işgal edenler, Orta Asya'dan muhtelif yollarla ve birbiri ardı sıra gelmiş olan Türk kabileleridir . Bunlar bütün Türklerin çoğunluğu gibi brakisefal idiler. Bu insanların tipine, Akdeniz havzası tipi diyenler vardır. (A.Moret. Le Nil et la Civilisation Egyptienne, s. 44.)   Bu benzeyiş Adalar denizi havzasının asıl ahalisinin de Türk olmasındandır. Bu tip yanında dolikosefal samî ve hamîler de vardır.   Bunlarla sonradan karışılmıştır. Bu sebeple Mısır'da şimdiye kadar bulunan iskeletlerde ve heykellerde brakisefa...
Read more »

AMERİKA'NIN TÜRKLER TARAFINDAN KEŞFİ

Resim
  Prof.Dr. İsmail Doğan’ın “Mayalar ve Türklük” adlı eserinden, Amerika kıtasına Kolomb’dan yaklaşık 500 yıl önce Norveç ve İzlanda’dan bazı gemiler, Atlas Okyanusu yoluyla Massachussets ve daha kuzeyde Groenlan’da çıkmıştır. Bu Vikingler arasında ‘Tirker’ adlı Türk olduğu tahmin edilen bir kişinin bulunması, dikkat çekicidir . Vikinglerin kullandıkları Futhark olarak adlandırılan yazının, Göktürk yazısının bir versiyonu olması mümkündür . Futhark ile özellikle İsveç, Norveç ve Danimarka’da yaklaşık 3500 taş üzerinde yazılar yazılmıştır. Bunlar içerisinde en ilginci ise 1599 tarihli ‘Nagyszombati Haritaları’dır. Dorok Müzesi müdürü Szepessy Geza, 1955 yılında Estergon’lu bir öğretmenden dört harita satın alır. Öğretmenin ifadesine göre bu haritaları 1945 yılının Mart ayında bir Alman vermiştir. Szepessy Geza, “A nagyszombati VINLAND terkep elökerülesenek törtenete. Magyar Törtenelmi Sezeemle I, New York 1970, 92-96.s.” adlı eseri ile bunu neşreder. Bu haritalardan birinin alt ...
Read more »