TÖRE YAPMAK, ÂDET ÇIKARTMAK: ESKİ TÜRKLERDE OYDAŞILMIŞ HUKUKUN TOPLUMSAL TEMELLERİ

 


Prof.Dr. Osman Karatay

Eski Türk toplumunu bir “kanun toplumu” olarak nitelemekte hata yoktur. Bu anlayışın ortaya çıkışı iktisadi (ekonomik) bölüşüm meselelerinin yerleşik toplumlardakine kıyasla çok karmaşık oluşu ile alâkalıdır (ilgilidir) . Evdeki mal bölüşümünden, budun (ulus) seviyesindeki otlak bölüşümüne kadar pekçok niza (çekişme, bozuşma) konusu, toplumsal barışın önünde engel olarak durmaktadır. Barışı bulmak için kriz çözüm sistemleri, koruyabilmek için de kriz erken uyarı sistemleri gerekli olmaktadır. Töre'nin nihaî hedefi niza konularını hiç gündeme getirmemek, yolunu kesmektir. Bunun için de örneğin aile, uruk (soy, sülale) ve boyları karmaşık bir yapıda birbirine bağlayan evlilik ittifakları (anlaşmaları) düzeni oluşturulmuştur. Yedi kuşak içinde akraba olan gençler birbiri ile evlenemeyeceklerinden, başka uruk ve boylardan eş bakılmakta, böylece mümkün olduğunca fazla uruk arasında evlilik ittifakı gerçekleşmektedir. Sanılanın aksine bozkırdaki dâhilî (iç) barış ortamının daha istikrarlı (kararlı, dengeli) ve süreğen olduğu görülüyor. Uyuşmazlıkların temelinde kıtlık ve yokluktan doğan sıkıntılar bulunmaktadır. Devletlerin kalıcı olmadığı, hanedanların kısa ömürlü olduğu bir coğrafyada bu istikrarı belirleyici olan ise açıkça TÖRE’dir.

Köklere dair bir açıklamayı Ümit Hassan yapıyor : “ Töre geniş anlamda Asya kandaşlığının kendi hayat tarzını kurumsallaştırmasıdır”. Boy ve urukların ongunlarını (arma, totem) kutsallıklarının maddileşmiş biçimini temsil eden (yansıtan) töz ile tör kelimesi arasında R’leşme üzerinden bağlantı kuran Hassan, törenin köklerini soy kültüne bağlıyor. “Törü” kelimesi hem “doğmak, türetmek “ hem de “töre, yasa, gelenek” anlamlarıyla Moğolca’da da vardır. Macarca’da beklediğimiz kelimeyi “törvény” “yasa, kanun” anlamında buluyoruz ve bu kelimenin Türkçeden geçtiğine inanılır. Töre kelimesinin Türkçedeki “halk, budun, boy” anlamlarına işaretle, biz Macarca “törzs” “kabile, boy, oymak” kelimesinin de bununla kökdeş olduğunu düşünüyoruz. Bunların Türkçeden ödünçleme olduğu fikrini alaşağı edebilecek ipuçları da vardır. Çünkü aynı “türemek” anlamını terem “doğmak, yetişmek” fiilinde buluyoruz. Ancak bu kelime Türkçeyle ilintili Macarca kelimeler arasında listelenmez. Sonuçta bir türeme hadisesi vardır ve Hint-Avrupa kökleri bulunmayan Ortak Slavca tvorìti “yapmak, yaratmak” , tvârb, tvôrb “yaratık, mahluk” kelimeleri de bununla ilgili gözüküyor. Eğer böyle bir fiil veya kelimenin evrensel yaygınlığı gösterilebilirse, İbranice Torah “Tevrat” ile Türkçe töre kelimelerinin ilgisi konusunda daha somut şeyler söylenebilir.

Makalenin Tamamı

Dipçe: Anneannemin Annesi, çok kızdığı birine üremesin anlamında “Töremiyesice” derdi. (B.Tarhan )


Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

GÖKTÜRK DÖNEMİ KIYAFETLERİ

Resim
  Türk Beyi ve Hanımı, Pencikent Duvar Resimlerinden Yrd. Doç.Dr. Fikri Salman Göktürk kıyafetleri, hem erkeklerde hem de kadınlarda çoğunlukla uzun kaftanlardan müteşekkil idi. Erkek kaftanları, sol taraf üste gelecek şekilde kapanırken kadın kaftanlannın bunun tersi olarak sağ yan üste gelecek şekilde kapanmakta olduğu görülmüştür. Ancak bu genel bir eğilim gibi görülse de kesin bir kural değildir. Göktürk giysilerinin dışa doğru açılan belirgin yakalarının olması önemli özelliklerden biri olarak kabul edilebilir. Başlanna ise, kendilerine özgü börkler taktıkları ve bunların keçeden ya da kenarları kürkten yapılmış başlıklar olduğu anlaşılmaktadır. Ayaklarına muhtemelen dizlere kadar uzanan deri ve keçe çizmeler giymekteydiler. Dış giyime dair verebileceğimiz bu unsurlardan sonra, iç giyimlerine dair belirleyebildiğimiz herhangi bir giyim türü tespit edilememiştir. Uygur Prensesi, Museum für Asiatische Kunst , Berlin Almanya Yerleşik hayata geçişin hızla ilerlediği ve Uygur...
Read more »

ANTİK MISIR VE TÜRKLER

Resim
  Türk Tarihinin Ana Hatları Kitabından Mısır tarihinin başından başlayan metodik tarihî bir yazı yoktur. Heykellerde, ehramlarda, mabetlerde görülen zafer menkıbeleri, özgeçmişler, kral emirnameleri, idarî muhaberat, şahsî akitler yegâne belgelerdir. Dinî eğilimlerin tesiri altındadır. bütün bu metrûkatın tetkikinden sonra, olan biteni ve hanedan saltanatlarını bir metot dahilinde tespite imkân doğmuştur.   Nil vadisinin delta kısmını ilk işgal edenler, Orta Asya'dan muhtelif yollarla ve birbiri ardı sıra gelmiş olan Türk kabileleridir . Bunlar bütün Türklerin çoğunluğu gibi brakisefal idiler. Bu insanların tipine, Akdeniz havzası tipi diyenler vardır. (A.Moret. Le Nil et la Civilisation Egyptienne, s. 44.)   Bu benzeyiş Adalar denizi havzasının asıl ahalisinin de Türk olmasındandır. Bu tip yanında dolikosefal samî ve hamîler de vardır.   Bunlarla sonradan karışılmıştır. Bu sebeple Mısır'da şimdiye kadar bulunan iskeletlerde ve heykellerde brakisefa...
Read more »

AMERİKA'NIN TÜRKLER TARAFINDAN KEŞFİ

Resim
  Prof.Dr. İsmail Doğan’ın “Mayalar ve Türklük” adlı eserinden, Amerika kıtasına Kolomb’dan yaklaşık 500 yıl önce Norveç ve İzlanda’dan bazı gemiler, Atlas Okyanusu yoluyla Massachussets ve daha kuzeyde Groenlan’da çıkmıştır. Bu Vikingler arasında ‘Tirker’ adlı Türk olduğu tahmin edilen bir kişinin bulunması, dikkat çekicidir . Vikinglerin kullandıkları Futhark olarak adlandırılan yazının, Göktürk yazısının bir versiyonu olması mümkündür . Futhark ile özellikle İsveç, Norveç ve Danimarka’da yaklaşık 3500 taş üzerinde yazılar yazılmıştır. Bunlar içerisinde en ilginci ise 1599 tarihli ‘Nagyszombati Haritaları’dır. Dorok Müzesi müdürü Szepessy Geza, 1955 yılında Estergon’lu bir öğretmenden dört harita satın alır. Öğretmenin ifadesine göre bu haritaları 1945 yılının Mart ayında bir Alman vermiştir. Szepessy Geza, “A nagyszombati VINLAND terkep elökerülesenek törtenete. Magyar Törtenelmi Sezeemle I, New York 1970, 92-96.s.” adlı eseri ile bunu neşreder. Bu haritalardan birinin alt ...
Read more »