BOYLA VE BAGA UNVANI
Prof.Dr. Saadettin Gömeç
Türklerden haber veren yabancı ve yerli vesikaları incelediğimizde, devlet içerisinde siyasi ve askeri açılardan olmak üzere birtakım rütbe ve unvanların bulunduğunu görürüz. Ülke ve millet hayatından sorumlu kişiler bu rütbeler ve makamlarına göre diğer şahıslardan ayrılmakta idiler. Tarihimizin ve kültürümüzün temel başvuru belgeleri arasındaki Kök Türk Yazıtlarından olan Bilge Kagan Kitabesi ile Tunyukuk Yazıtı’nın I. Taşında bir “Boyla Baga Tarkan” unvan grubuyla karşılaşmaktayız ki, bunlar şöyle veya böyle devletin ayguçısı, yani danışmanı, aynı zamanda da veziri Tunyukuk’la ilgilidir.
Başında bulunduğu orduların sevk ve idaresi, bunun neticesinde de Kök Türk Kaganlığının ele geçirdiği başarılar, onun ne denli büyük bir komutan olduğunu da gösterir ki, zaten yeniden toparlanış hareketi sırasında Tunyukuk’un Apa Tarkan, yani başkomutan unvanını da taşıdığını biliyoruz.Nasıl ki, meşhur Kapgan Kagan’ın oğlu Tonga Tigin, öldükten sonra unutulmayarak Tonga Alp Er ya da Alp Er Tonga olarak Kaşgarlı Mahmud’daki Afrasyab ile birleştirildiyse, Tunyukuk’un da Türk destanlarında yaşadığını zannediyoruz.
Boyla unvanı evvela Bilge Kağan ve Tunyukuk yazıtlarında karşımıza çıkıyorlar. Sonra bu kelimenin Nagy-szent Miklos’taki bir parçanın üzerinde “Çopan Boyla” şeklinde geçtiği söylenmekle beraber Bulgaristan’ın Preslav şehrinde elde edilen buluntular arasındaki bir yazıda da görüyoruz.
Baga unvanı ise belgelerde Boyla’dan biraz daha fazla anılıyor. Bilge Kagan ve Tunyukuk yazıtlarının haricinde, Ongin Kitabesinde “Kangım Baga Tengriken”; Terhin Yazıtında “Bıla Baga Tarkan” ve “Inançu Baga Tarkan”; yine Uygur dönemine ait Suci Yazıtında “Kutlug Baga Tarkan”; Yenisey (Anaçay) yazıtlarından Kemçik-Cirgak’ta “Baga Ben” ve Kara Bulun II Yazıtında “er atım Baga” şekillerindeki unvanlarda rastlıyoruz. Bu unvan grubunun bir devamı olan Tarkan da kitabelerde sıkça görülür.Ayrıca bu unvanın değişik bir söylenişi herhalde Macarlarda sıkça karşımıza çıkan Yula kelimesidir ki, Macar ve Hazar devlet teşkilatına göre; askeri işlerin dışındaki meselelerle ilgilenen memurdur.
Bilge Kağan ve Tunyukuk kitabelerinde zikredilen boyla ve baga sanları siyasi teşkilat yapısıyla ilgilidir. Boyla vazifesindeki kişi, doğrudan devletin merkezine bağlı, halkın kabile düzenini sağlayan memurdur. Ama boyla unvanını taşıyan bu şahıs boy başkanı olamaz diye bir kural yoktur. Baga da bunun gibi, birkaç kabilenin birleşmesinden ortaya çıkan siyasi teşkilatın başıdır.
Yorumlar
Yorum Gönder