ÇAĞDAŞ AZERBAYCAN RESİM SANATINDA ESKİ TÜRK DAMGALARININ ETKİSİ

 

Gün ve Ay Tanrısı, Turfan Manehizm Kitabından

Dr. ilham Enveroğlu

Kaya tasvirleri, Azerbaycan sanatının en eski ve zengin kaynaklarından biri sayılmaktadır. Azerbaycan’ın Gobustan, Kelbecer, Gemikaya, Abşeron bölgelerinde, yaşı M.Ö. 10-9. Bin yıllardan Orta Çağa kadar süregelen, zengin kaya çizimleri mevcuttur. Bu tasvirlerse ilkel insanların yaşam biçimleri, av sahneleri, dini vb. Ritüel karakterli ayinler, çeşitli yabani ve evcil hayvanlari kozmogenik işaretler, boy-soy ve kabile damgaları yer almaktadır. Ayrıca bu çizimlerin, Orta Asya, Ural, Karelya, Sibirya ve Kırım yarımadasında bulunan kaya tasvirleri ile benzerlik taşısa da, daha çok Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da tespit edilmiş kaya çzimleriyle aynı karakterli oluşu ve benzer sitilistik özellikler taşımasıyla arkeologlarınn dikkatini çekmektedir. 

Damgaların tarihî coğrafyası oldukça geniş bir araziyi kapsamaktadır. Damgalar, Proto-Çin sanatında, Moğolistan’da, Altay’larda, Sibirya’da, Orta Asya’da, Ural’da, Doğu Avrupa’da, Kafkasya’da, Karadeniz’in kuzey bölgelerinde, Azerbaycan’da, Anadolu’da, Mezopotomya ve Mısır’da, kısaca farklı zaman dilimlerinde eski Türk boylarının uğradıları bir çok yerde tespit edilmiştir.

Türk damgaları içerisinde anlamları belirlenemeyen soyut simgelerin yanı sıra güneş, ay, yıldız, hayat ağacı sembolleri, boğa, geyik, dağ keçisi, at, kurt, alıcı kuşlar (kartal, atmaca,şahin, sungur vb. ), koç-koyun, yılan vb. Türkler tarafından kutsal sayılan hayvan motifleri ile karşılaşıyoruz.

Sırası gelmişken “Kün-Ay” motifleri hakkında eski Türk sanatı araştırmacıları değerli açıklamalarda bulunmaktadır. Emel Esin; Türklerde Kün-Ay ikonografisi hakkında aşağıdaki bilgileri vermektedir.

“Türk milletinin dünyaca tanınan simgesi, hilal ile güneş veya yıldız işareti, Türk ve yabancı araştırmacıların dikkatini tekrar tekrar çekmiştir. Selçuklu ve Osmanlı devrinde hilal ile güneş veya yıldız işareti hallında değerli eserler mevcuttur. Ancak bu işaretlerin kökeni çoğunlukla astral ikonografi bakımından zengin olan ve iyi tanınan Yakındoğu’da aranmıştır. Halbuki İç Asya çevresinde, proto-Türk olarak kabul edilen milletlerin ve Türklerin gök ibadeti kozmolojisi içinde yar alan ikonografi de aynı derecede zengindir ve o kadar köklüdür ki astral simgeler, piktogram ve tamga şekline gelmiştir, Hattâ Kök Türk yazısında fonogram olarak gözükürler.”

Kazakistan "Tamgalı" Petrogliflerinde ve İstanbul Beşiktaş Metro Kazısında Bulunan Güneş-Ay (Ay Yıldız) Motifleri


Azerbaycan Resim Sanatı, Orta Asya Türk Sanatı ile bağlantılı olmakla beraber, çok eski yerel kaynaklara dayanmaktadır. Azerbaycan topraklarında milattan çok önceleri İskitler, Massagetler, Kaspiler, Lulubiler, Kutiler, Buntürkler, sonradan Hunlar, Hazarlar, Oğuzlar, Kıpçaklar vb. Türk soylu kavimlerin yaşadıkları bilinmektedir.

Çağdaş Azerbaycan-Türk resim sanatında eski Türk damgalarının yoğun bir etkisinin olduğu ve bu etkinin gelenekten yararlanma sürecinde yeni bir evre olarak algılandığını söyleyebiliriz. Bu evre, Küreselleşme adı altındaki kültür emperyalizminin; yerel ve milli kültürlerin yok edilmesi dayatmasından korunmak için önemli ve gereklidir.

Makalenin Tamamı

Türk Güneş ve Ay İkonografisinin Doğduğu Çevre

Türkiye, Azerbaycan, Güney Kore ve Norveç Petrogliflerinin Benzerlikleri

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

GÖKTÜRK DÖNEMİ KIYAFETLERİ

Resim
  Türk Beyi ve Hanımı, Pencikent Duvar Resimlerinden Yrd. Doç.Dr. Fikri Salman Göktürk kıyafetleri, hem erkeklerde hem de kadınlarda çoğunlukla uzun kaftanlardan müteşekkil idi. Erkek kaftanları, sol taraf üste gelecek şekilde kapanırken kadın kaftanlannın bunun tersi olarak sağ yan üste gelecek şekilde kapanmakta olduğu görülmüştür. Ancak bu genel bir eğilim gibi görülse de kesin bir kural değildir. Göktürk giysilerinin dışa doğru açılan belirgin yakalarının olması önemli özelliklerden biri olarak kabul edilebilir. Başlanna ise, kendilerine özgü börkler taktıkları ve bunların keçeden ya da kenarları kürkten yapılmış başlıklar olduğu anlaşılmaktadır. Ayaklarına muhtemelen dizlere kadar uzanan deri ve keçe çizmeler giymekteydiler. Dış giyime dair verebileceğimiz bu unsurlardan sonra, iç giyimlerine dair belirleyebildiğimiz herhangi bir giyim türü tespit edilememiştir. Uygur Prensesi, Museum für Asiatische Kunst , Berlin Almanya Yerleşik hayata geçişin hızla ilerlediği ve Uygur...
Read more »

ANTİK MISIR VE TÜRKLER

Resim
  Türk Tarihinin Ana Hatları Kitabından Mısır tarihinin başından başlayan metodik tarihî bir yazı yoktur. Heykellerde, ehramlarda, mabetlerde görülen zafer menkıbeleri, özgeçmişler, kral emirnameleri, idarî muhaberat, şahsî akitler yegâne belgelerdir. Dinî eğilimlerin tesiri altındadır. bütün bu metrûkatın tetkikinden sonra, olan biteni ve hanedan saltanatlarını bir metot dahilinde tespite imkân doğmuştur.   Nil vadisinin delta kısmını ilk işgal edenler, Orta Asya'dan muhtelif yollarla ve birbiri ardı sıra gelmiş olan Türk kabileleridir . Bunlar bütün Türklerin çoğunluğu gibi brakisefal idiler. Bu insanların tipine, Akdeniz havzası tipi diyenler vardır. (A.Moret. Le Nil et la Civilisation Egyptienne, s. 44.)   Bu benzeyiş Adalar denizi havzasının asıl ahalisinin de Türk olmasındandır. Bu tip yanında dolikosefal samî ve hamîler de vardır.   Bunlarla sonradan karışılmıştır. Bu sebeple Mısır'da şimdiye kadar bulunan iskeletlerde ve heykellerde brakisefa...
Read more »

AMERİKA'NIN TÜRKLER TARAFINDAN KEŞFİ

Resim
  Prof.Dr. İsmail Doğan’ın “Mayalar ve Türklük” adlı eserinden, Amerika kıtasına Kolomb’dan yaklaşık 500 yıl önce Norveç ve İzlanda’dan bazı gemiler, Atlas Okyanusu yoluyla Massachussets ve daha kuzeyde Groenlan’da çıkmıştır. Bu Vikingler arasında ‘Tirker’ adlı Türk olduğu tahmin edilen bir kişinin bulunması, dikkat çekicidir . Vikinglerin kullandıkları Futhark olarak adlandırılan yazının, Göktürk yazısının bir versiyonu olması mümkündür . Futhark ile özellikle İsveç, Norveç ve Danimarka’da yaklaşık 3500 taş üzerinde yazılar yazılmıştır. Bunlar içerisinde en ilginci ise 1599 tarihli ‘Nagyszombati Haritaları’dır. Dorok Müzesi müdürü Szepessy Geza, 1955 yılında Estergon’lu bir öğretmenden dört harita satın alır. Öğretmenin ifadesine göre bu haritaları 1945 yılının Mart ayında bir Alman vermiştir. Szepessy Geza, “A nagyszombati VINLAND terkep elökerülesenek törtenete. Magyar Törtenelmi Sezeemle I, New York 1970, 92-96.s.” adlı eseri ile bunu neşreder. Bu haritalardan birinin alt ...
Read more »