TÜRKİYE’DE GELENEKSEL KIRSAL KONUT PLANLARINDA GÖÇEBE TÜRK KÜLTÜRÜ İZLERİ

 

Türk Çadırı Yurt

Doç.Dr. Abdullah KÖSE

Türk kültüründe ev kurmak, evreni (makrokozmos) yeniden kurma (mikrokozmos) anlamındadır. “Konut, insanın tanrıların model yaratısı olan Evren’in Yaradılışını taklit ederek kendine kurduğu evrendir” ve “yeni bir başlangıca, yeni bir hayata eşdeğerdir. Öyle ki göçebeler çadırlarını algıladıkları gök kubbeye benzetmişler, otağın içini dünyanın yönlerine göre düzenlemişlerdir. Çadır kubbesindeki deliği (tünlük/tüynük/çevlik/tepelik) göğün kapısı olarak kutsallaştırmışlar, yerleşik evde ise bunu baca deliği ile devam ettirmişler, hatta bazen göçebe çadırında olduğu gibi tepe penceresi kullanılmıştır. Türklerde dünya dört ana yöne göre düzenlenmiş olup, doğu “’ileri’, yani yüzümüzü döndüğümüz yön idi”. Genelde çadırın kapısı güneye bakmakla birlikte, özellikle törenlerde çadırın kapısı kutsal sayılan doğuya açılırdı. “Doğunun unsuru ağaç idi”. Kara çadırda odalık bölümü sağ (batı), ev bölümü ise sol (doğu) taraftadır. Günümüzde bu kültürün izlerine Anadolu’nun bazı köşelerinde seyrek de olsa rastlanır ki Konya yöresi köylerinde (örneğin Karatay İlçesi Sürüç Köyü) bazı ev kapıları özellikle doğu yönüne açılır.


Türkler Orta Asya steplerinde özel bir kozmogoni geliştirmişlerdir. Türk kozmogonisinde evrenin merkezi vardı ve “göğün göbeği yerde, yerin göbeği gökte”. Türkler, gökyüzünde sabit durduğu ve diğer yıldızların etrafında döndüğünü varsaydıkları Kutup yıldızını göğün direği (axis mundi) olarak görmüşler ve demir kazık diye adlandırdıkları Kutup yıldızını gök ile yeryüzünü birleştiren bir kapı olarak kutlulaştırmışlardır. Yakut Türklerinde bu eksen yerden Kutup yıldızına kadar yükselen Demir ağaç, Türk at kültüründe çadırın önünde atların bağlandığı ve etrafında gezegen gibi döndükleri At kazığı, Fin-Ugor kültüründe gök ile yer arasına atılmış bir eksen olan Gök kazığı olarak düşünülmüştür. Türkler göğün direğini iç yaşama mekanlarında çadır direği ile sembolleştirmişlerdir. Atlı göçebe kültürlerde ise çadırın önündeki atların bağlandığı kazık Kutup yıldızının sembolü idi (Ögel, 1995:184). Göçebe Türklerin günlük hayatlarının büyük bölümünün geçirildiği çadır önünün merkezi olan demir kazık sembolünün yerini, hayat tarzının değiştiği yarı göçebe veya yerleşik düzene geçilen kültürlerde demir ağaç (dünya ağacı/hayat ağacı/evren ağacı/kozmik ağaç) almıştır 

Makalenin Tamamı
Türk Mimarisinde “Kozmik Eksen”Tasarımları

 

Çadırın İçi

Tündük


Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

GÖKTÜRK DÖNEMİ KIYAFETLERİ

Resim
  Türk Beyi ve Hanımı, Pencikent Duvar Resimlerinden Yrd. Doç.Dr. Fikri Salman Göktürk kıyafetleri, hem erkeklerde hem de kadınlarda çoğunlukla uzun kaftanlardan müteşekkil idi. Erkek kaftanları, sol taraf üste gelecek şekilde kapanırken kadın kaftanlannın bunun tersi olarak sağ yan üste gelecek şekilde kapanmakta olduğu görülmüştür. Ancak bu genel bir eğilim gibi görülse de kesin bir kural değildir. Göktürk giysilerinin dışa doğru açılan belirgin yakalarının olması önemli özelliklerden biri olarak kabul edilebilir. Başlanna ise, kendilerine özgü börkler taktıkları ve bunların keçeden ya da kenarları kürkten yapılmış başlıklar olduğu anlaşılmaktadır. Ayaklarına muhtemelen dizlere kadar uzanan deri ve keçe çizmeler giymekteydiler. Dış giyime dair verebileceğimiz bu unsurlardan sonra, iç giyimlerine dair belirleyebildiğimiz herhangi bir giyim türü tespit edilememiştir. Uygur Prensesi, Museum für Asiatische Kunst , Berlin Almanya Yerleşik hayata geçişin hızla ilerlediği ve Uygur...
Read more »

ANTİK MISIR VE TÜRKLER

Resim
  Türk Tarihinin Ana Hatları Kitabından Mısır tarihinin başından başlayan metodik tarihî bir yazı yoktur. Heykellerde, ehramlarda, mabetlerde görülen zafer menkıbeleri, özgeçmişler, kral emirnameleri, idarî muhaberat, şahsî akitler yegâne belgelerdir. Dinî eğilimlerin tesiri altındadır. bütün bu metrûkatın tetkikinden sonra, olan biteni ve hanedan saltanatlarını bir metot dahilinde tespite imkân doğmuştur.   Nil vadisinin delta kısmını ilk işgal edenler, Orta Asya'dan muhtelif yollarla ve birbiri ardı sıra gelmiş olan Türk kabileleridir . Bunlar bütün Türklerin çoğunluğu gibi brakisefal idiler. Bu insanların tipine, Akdeniz havzası tipi diyenler vardır. (A.Moret. Le Nil et la Civilisation Egyptienne, s. 44.)   Bu benzeyiş Adalar denizi havzasının asıl ahalisinin de Türk olmasındandır. Bu tip yanında dolikosefal samî ve hamîler de vardır.   Bunlarla sonradan karışılmıştır. Bu sebeple Mısır'da şimdiye kadar bulunan iskeletlerde ve heykellerde brakisefa...
Read more »

AMERİKA'NIN TÜRKLER TARAFINDAN KEŞFİ

Resim
  Prof.Dr. İsmail Doğan’ın “Mayalar ve Türklük” adlı eserinden, Amerika kıtasına Kolomb’dan yaklaşık 500 yıl önce Norveç ve İzlanda’dan bazı gemiler, Atlas Okyanusu yoluyla Massachussets ve daha kuzeyde Groenlan’da çıkmıştır. Bu Vikingler arasında ‘Tirker’ adlı Türk olduğu tahmin edilen bir kişinin bulunması, dikkat çekicidir . Vikinglerin kullandıkları Futhark olarak adlandırılan yazının, Göktürk yazısının bir versiyonu olması mümkündür . Futhark ile özellikle İsveç, Norveç ve Danimarka’da yaklaşık 3500 taş üzerinde yazılar yazılmıştır. Bunlar içerisinde en ilginci ise 1599 tarihli ‘Nagyszombati Haritaları’dır. Dorok Müzesi müdürü Szepessy Geza, 1955 yılında Estergon’lu bir öğretmenden dört harita satın alır. Öğretmenin ifadesine göre bu haritaları 1945 yılının Mart ayında bir Alman vermiştir. Szepessy Geza, “A nagyszombati VINLAND terkep elökerülesenek törtenete. Magyar Törtenelmi Sezeemle I, New York 1970, 92-96.s.” adlı eseri ile bunu neşreder. Bu haritalardan birinin alt ...
Read more »