HAYAT AĞACI
Hayat ağacına eşlik eden kartal, arslan, ejder gibi hayvanlar da Avrasya hayvan stilinin etkileri açıktır. Bu etki stil ve eğri kesim tekniği bakımından dikkatimizi çeker.Anadolu hayat ağacı tasvirlerinde stil bakımından dikkatimizi çeker.Anadolu hayat ağacı tasvirlerinde stil bakımından olduğu gibi fikir ve sembol bakımından da Orta-Asya etkisi açıktır.
Orta Asya Şaman kaynaklarından öğrendiğimize göre hayat ağacı dünyanın merkezi olarak kabul edilir ve aynı zamanda Şamana yer altı veya gök yüzü seyahatinde merdiven vazifesi görür.
 |
Örneklerimizde olduğu gibi kuş ve kartal tasvirleri Orta-Asya Şaman inançlarına göre Şaman'a refakat eden hayvanlar veya Şaman'ın kendisi olabilir. Şaman'a hayat ağacı vasıtası ile öbür dünyaya ulaşmakta yardımcı olurlar.Bu sebeple Altay ve Minussink şamanları kuşlaşmayı sembolize etmek üzere elbiselerinde kanat veya kuş tüyü bulundururlar. Şaman ağacı da bizim örneklerimizde olduğu gibi insanlar, arslanlar, ejderler (yılanlar) ve başka tılsımlı masal hayvanları tarafından korunur. Şaman elbisesi, davulu ve eşyasın resimlerinde, dallarda yer alan nar meyvaları cennet sembolüdür. Dallar içindeki gizli küçük kuşlar ise büyük olasılıkla doğmamış Şaman ruhlarıdır. Bunlar Orta-Asya inançlarına göre kuş şeklinde hayat ağacının dallarında bulunur.
Ağacın etrafındaki rozetler büyük olasılıkla gök yüzü yolculuğu sonunda varılan gezegenleri sembolize eder. Orta-Asya Şaman literatüründen öğrendiğimize göre yıldız kültü hayat ağacı ile ilgili inançlara bağlantılı olarak da Türklerde büyük rol oynamaktaydı. Orta Asya inançlarına göre kâinat hayat ağacı, yer gök ve gezegenlere temsil edilir. Hayat ağacı gök ile yeri birbirine bağlar.Şaman hayat ağacı resmi ihtiva eden davulun ve yardımcı ruhların yardımı ile seramoni sırasında hayat ağacına, oradan da göğe yükselir.
Hayat ağacı büyük olasılıkla tasvir edildiği medrese, cami, saray gibi Selçuklu yapılarına önemli bir merkez (yapı) olduklarını belirtici değer kazandırır.Türbe, mezar taşı gibi eserlrde yer alan hayat ağacı tasvirleri (Kayseri Döner Kümbed, Niğde Hüdavent Hatun'da olduğu gibi) bibi daha başka Orta-Asya inançlarına da götürür. Yakutlarda olduğu gibi Orta-Asya inançlarına göre ölünün ruhunun kuş şeklinde göğe uçtuğu kabul olunur, bu yolculukta kuşlar aynı zamanda yardımcı ruh vazifesi görür. Şaman ağacı bu yolculukta ölü ruhların öbür dünyaya (cennete) yükselmesine yarar.Bu açıklamalardan sonra türbe ve mezar taşlarında canlandırılan hayat ağacı-kartal-kuş kompoziayonunu ölü ruhların öbür dünyaya geçişinin canlandırılışı olarak kabul edebiliriz. İnsan, arslan, ejder gibi tasvirler, ağacı kötü ruhlardan koruyan bekçi tasvirleridir.
Bu açıklamalardan sonra görüyoruz ki 10. asırdan itibaren islâmlaşmağa rağmen Türkler sanatlarında ana yurtlarından getirdikleri konuları, stili ve sembolleri yaşatmaya devam etmektedir.
Yorumlar
Yorum Gönder