SARMATLAR

 

M.Ö. 1. yy Sarmat Altın Kemer Tokası, Hermitage Müzesi

Umut BADAKOĞLU

Çalışmanın konusu gereği yalnız Sarmatlardan değil, Sarmatların bir parçası olduğu İskitler ve onların boylarına da bu çalışmada hem antik, klasik hem de modern kaynaklar kullanılarak değinilmiştir.

Kullanılan kaynakların birçoğunda Massagetlerin, Sakaların, Kimmerlerin ve Sarmatların İskit oldukları söylenmiştir, bu durum onların kültürel, sosyal yaşam, dini ve askeri anlamda neredeyse aynı olmalarından dolayı olsa gerektir. 

Kazakistan Aytrau Kurganından Çıkan Sarmat Eseri

Sarmatlar iklimin kuraklaşmasından dolayı bu bölgeleri terketmiş ve batıya göçmüş ve Ukrayna bölgesine, Britanya Adasına, Macar ovasına, Sırbistan ve Romanya bölgesine kadar Alan, Roksolan, Yazıg Sarmat boylarıyla yerleşmişlerdir. İskit ve Sarmatlar olasıdır ki kendi yurtlarında kısmen yarı göçer yarı çifçi bir şekilde yaşamaktaydılar, çünkü onların çiftçilik yaptıklarına dair bilgiler de bulunmaktadır. Buna rağmen göçerek Ukrayna veya İskitya bölgesine geldiklerinde yalnız hayvancılıkla uğraşmışlardır.

Yerli ve yabancı yazarlar tarafından İskit-Sarmat adlarının Türkçe ile açıklanmış hallerini daha önce kaynaklarda verilmiştir. İskitler’in kutsal saydıkları, bazı yazarların tanrılar dedikleri kutsal varlıkların İskitçe ve Karaçay-Balkar Türkçesindeki adları daha önce verilmiş ve kıyaslanmıştır bu adların bazılarının üzerinde hiçbir oynama yapılmadan Türki milletlerin dini adlarıyla bire bir aynı oldukları görülmektedir. İskit kralları veya kişi adlarının da yukarıda açıklaması yapılmıştır fakat bu adların bazılarının Türkçe oldukları ve Türki milletlerce hala kullanılıyor olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Sarmatların Zhupan adında bir genel valileri olduğu bilgisi verilmektedir, bu bilgi Sarmatların kökenini açıklama da iyi bir yardımcı olabilir, çünkü Zhupan (Dipçeye Bakınız) genel vali ünvanının Türkçe bir ad olduğu söylenmektedir. Sarmatların bir kolu olan Alanlar’ın torunları olarak günümüzde Kafkasya bölgesinde yaşayan Karaçay Türklerine Alanlar denmektedir. Papalık ile yazışmalarda geçen başka bir Alan adı Togay’dır, yazar Alemany bu adın Türkçe olduğunu belirtmiştir.

Kazakistan Aytrau Kurganından Çıkan Sarmat Eseri

Sarmatlar ve onların boyları, yalnız fiziki olarak batılı kültürleri etkilememiş dünya tarihinin geleceğini de değiştirerek yeniçağa kadar olan tarihe etki etmişlerdir. Kaynakların aktardığına göre eyer, semer ve metal üzengi Sarmatlarca icat olunmuştur, Sarmat atlıları uzun kılıç, kargı ve ağır zırhla kuşanmışlardır, batılı milletlerin ordusundaki çoğu birlik ise yayadır. Saka, Massaget, Sarmatlar bu ağır zırhlı katafraktları kullanmışlardır. İskitlerin Türklerle ortak yönlerinden dolayı Ön-Türk olabilecekleri daha önce ifade edilmiştir ve Parthların da İskitçe konuşup, İskit ülkesinden göçtüklerini ve onlarla akraba olduklarını kaynaklar belirtmektedir. Bundan dolayıp Parth'ların da Ön-Türk olabilecekleri düşünülebilir.

Yazar Minns İskitlerin domuz kurban etmediklerini ve tüketmediklerini, bu yüzden erken dönem Türklerinin de domuzu tabu saydıklarını söylemekte ve böylece kendisi İskitleri, Türklerin atası olarak gördüğünü ifade etmektedir. Ön-Türklerin dünyaya kattıkları başka bir şeyse Kral Arthur ve Yuvarlak Masa Şövalyeleri efsanesidir, yazar Alemany’e göre Alanların kılıca aşırı saygı duymaları Excalibur kılıcı efsanesiyle bağlantılıdır, bunun yanı sıra Britanya adasına yerleşmiş Roma’ya bağlı Sarmat lejyon askerleri oradaki halkı etkilemiş Sarmatlardan dolayı Kral Arthur efsanesi ortaya çıkmıştır.

İskitler Get topraklarına yerleşmişler ve onlarla kaynaşmışlardır. Siraklar Helenize olmuşlar, Alanlar Kafkas yerlileri ile akraba olmuşlardır. Sarmatların Lehlerin (Polonyalılar) soylu sınıflarını oluşturmaları ve Cermenler içerisinde eriyişleri gibi durumlar asimilasyona örnek olarak verilebilir.

Dipçe:

Prof.Dr. Baahaettin Ögel: “Slav dillerine Avarlardan geçmiş olan Türkçe unvanların ünlülerinden  biri de, Zupan veya Jupan'dır. Bunun aslı, Çoban'dır. Türlü Türk zümrelerinde Kopan, Yopan ve çoban şeklinde geçer. Bu ünvan, Slav dillerine Zupan şeklinde girmiş ve bugüne kadar devam edegelmiştir. Bu ünvanları taşıyan reislerin, Çobanlıkla ilgileri bulunmadığını bilmiyoruz. Bu ünvana, Göktürklerin, On-ok boylarının reislerinde de rastlıyoruz. “

Makalenin Tamamı

***

Sarmat Tacı, Hermitage Müzesi, Kafkasya Khokhlach Kurganı

Prof .Dr. Osman Karatay

Bugünkü Başkurdistan ve çevresinde yaşayan, Sakalarla aynı dili konuşacak kadar yakın olan Türk boyu Sarmatlar, nüfusları artıp güç kazandıktan sonra batıya doğru kaymışlar, tıpkı daha sonra Karadeniz bozkırlarında Bulgar gücünün yerini alan Macarlar gibi, zayıflayan Saka gücünün yerini almışlardır. Bunların batı uçları özellikle Ruthenya ve Polonya halklarının tarihi hafızasında önemli yer etmiş, bunların asilzade takımı kendilerini Sarmatların torunu saymışlardır.

Anayurtta kalan Sarmatlardan bir kısmı daha tam bilmediğimiz bir tarihte yine bozkıra inmiş, Macar birliğine katılarak batıya göç etmiştir. Bir kısmı ise yurtlarında kalmışlar ve Başkurtların bir kısmını oluşturmuşlardır. Ortaçağ kaynaklarının Macarlarla Başkurtları neden karıştırdıklarının sebepleri  bu şekilde zamanla daha iyi anlaşılacaktır.

Kalan iki Sarmat boyundan Yazığlar en batıda bulunmuşlar, özellikle Romalılarla sürekli mücadeleleri ile bilinmişlerdir. Bunların kimliğini aydınlatacak fazla veri yoktur, ancak arkeolojik kalıntılar onları klasik bir bozkır toplumu olarak sunar.

Tuna'nın kuzeyindeki bölgelerin eski yer adlarını iyi bilmediğimiz için izlerini takip etmek zordur, ancak eski Yugoslavya bölgesinde daha iç açıcı bir durum vardır. Kimi Yazığ topluluklarının Romalılar tarafından alınarak İllirya'nın içlerine yerleştirildiklerini biliyoruz. Burada hem kabile isimlerinde, hem de yer adlarında Türkçe'yi çağrıştıran kelimelere rast gelinmektedir. 

Makalenin Tamamı