TÜRK KÜLTÜRÜNDE HOROZ ( AYGIR TAVUK, HORÔS, HORÛS)

 

Hun Türklerinin Birinci Pazırık Kurganında Bulunmuş Olan Çift Başlı Horoz Figürü, Rusya Devlet Müzesi


Halime Oya BÜYÜKKARAGÖZ

Orta Asya Türklerinde horoza hala erkek takagu, aygır tavuk, erkek tauk, kuştung erkeği (kuşun erkeği) denilmektedir. Kıpçak Türklerinde ise horoz kelimesi horaz, horas olarak kullanılmaktadır. Batı Türkleri tarafından benimsenen ‘horoz’ sözcüğü, daha çok Oğuzlar ve Türkmen kesimleri arasında yaygınlaşmıştır. Anadolu Türkleri kültür çevresinde ‘er-tavuk’ yerine ‘horoz’, piliçlikten yeni çıkan horoza ‘ferik’, bir yaşındaki horoza ‘bıdanaz’, horozun ötüşüne de ‘banlamak’ deyimi kullanılmaktadır (Bozyiğit, 1996: 116, 117). 

 

15. yy Anadolu Halısında Horoz, Konya Etnografya Müzesi


Türk kültüründe özellikle beyaz horoza önem verilmiştir. Horozun en dikkat çeken özelliği olan, ötüşü ile sabahın olduğunu duyurmasıyla bağlantılı, gecenin kötü etkilerinin ortadan kalkacağına inanılmış ve horoza koruyucu, arındırıcı bir nitelik yüklenilerek kutsal sayılmıştır. Sonuç olarak horozun cesaret, savaşçılık, dürüstlük, nezaket, Şeytanı def et gibi özellikleri de onun bu kavramların simgesi gibi algılanmasına neden olmuştur (Çoruhlu, 2000: 169, 170). 

Emel Esin’in bildirdiğine göre horoz; Türklerin evren tasarımları içinde “barış” unsurunun hayvan biçimli simgesidir. Bununla birlikte horoz; İslam öncesi Türk kültüründe gök, yer ve atalara sunulan kurbanlardan olup (Esin, 2001: 34, 35, 94), Şaman inanç ve ritüelleriyle bağlantılı dinsel törenlerde, kesilen dört kurbandan biridir. (Karamağaralı, 1970: 92, 93). Orta Asya’da, “Direk üzerine horoz” figürü ile yapılan ritüeller de şaman inançları ile ilişkilendirilmektedir (Yazar ve Dündar, 2000: 216). 

 


İsveç'in Marby Köyü Kilisesinde Bulunan Horozlu Türk Halısı

Emel Esin, horozla ilgili bir oyundan söz eder; “Çinlilerin Tu-lu adını verdikleri ve bir Türk boyu tarafından oynanan ‘tu-lu’ oyununda, araba üzerinde taşınan bir sırık veya ağacın tepesine, ayin ve sulh timsali bir altın tavuk veya horoz yerleştirilmekte, oyuncular sırığın tepesine çıkıp altın tavuğun (veya horozun) ağzına konmuş değerli bir hediyeyi elde etmeğe çalışmaktadır” (Esin, 1979: 89, 90; Yazar ve Dündar, 2000: 215). 

Türk sanatında horozla ilgili ilk örnekler Hun dönemi kurganlarında görülmektedir. Kurganlarda bulunan “horoz figürleri” Şaman inançları ile ilişkili olup, bu imgenin sonsuzluğu ve ölümden sonraki yaşamı simgelediği, ölen kişinin ruhunu koruyan bir ‘tılsım’ olduğu düşünülmektedir. 


Makalenin Tamamı

Kültürümüzde Horoz

Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar

Anadolu Türk Halı Sanatının Kaynakları

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

GÖKTÜRK DÖNEMİ KIYAFETLERİ

Resim
  Türk Beyi ve Hanımı, Pencikent Duvar Resimlerinden Yrd. Doç.Dr. Fikri Salman Göktürk kıyafetleri, hem erkeklerde hem de kadınlarda çoğunlukla uzun kaftanlardan müteşekkil idi. Erkek kaftanları, sol taraf üste gelecek şekilde kapanırken kadın kaftanlannın bunun tersi olarak sağ yan üste gelecek şekilde kapanmakta olduğu görülmüştür. Ancak bu genel bir eğilim gibi görülse de kesin bir kural değildir. Göktürk giysilerinin dışa doğru açılan belirgin yakalarının olması önemli özelliklerden biri olarak kabul edilebilir. Başlanna ise, kendilerine özgü börkler taktıkları ve bunların keçeden ya da kenarları kürkten yapılmış başlıklar olduğu anlaşılmaktadır. Ayaklarına muhtemelen dizlere kadar uzanan deri ve keçe çizmeler giymekteydiler. Dış giyime dair verebileceğimiz bu unsurlardan sonra, iç giyimlerine dair belirleyebildiğimiz herhangi bir giyim türü tespit edilememiştir. Uygur Prensesi, Museum für Asiatische Kunst , Berlin Almanya Yerleşik hayata geçişin hızla ilerlediği ve Uygur...
Read more »

ANTİK MISIR VE TÜRKLER

Resim
  Türk Tarihinin Ana Hatları Kitabından Mısır tarihinin başından başlayan metodik tarihî bir yazı yoktur. Heykellerde, ehramlarda, mabetlerde görülen zafer menkıbeleri, özgeçmişler, kral emirnameleri, idarî muhaberat, şahsî akitler yegâne belgelerdir. Dinî eğilimlerin tesiri altındadır. bütün bu metrûkatın tetkikinden sonra, olan biteni ve hanedan saltanatlarını bir metot dahilinde tespite imkân doğmuştur.   Nil vadisinin delta kısmını ilk işgal edenler, Orta Asya'dan muhtelif yollarla ve birbiri ardı sıra gelmiş olan Türk kabileleridir . Bunlar bütün Türklerin çoğunluğu gibi brakisefal idiler. Bu insanların tipine, Akdeniz havzası tipi diyenler vardır. (A.Moret. Le Nil et la Civilisation Egyptienne, s. 44.)   Bu benzeyiş Adalar denizi havzasının asıl ahalisinin de Türk olmasındandır. Bu tip yanında dolikosefal samî ve hamîler de vardır.   Bunlarla sonradan karışılmıştır. Bu sebeple Mısır'da şimdiye kadar bulunan iskeletlerde ve heykellerde brakisefa...
Read more »

AMERİKA'NIN TÜRKLER TARAFINDAN KEŞFİ

Resim
  Prof.Dr. İsmail Doğan’ın “Mayalar ve Türklük” adlı eserinden, Amerika kıtasına Kolomb’dan yaklaşık 500 yıl önce Norveç ve İzlanda’dan bazı gemiler, Atlas Okyanusu yoluyla Massachussets ve daha kuzeyde Groenlan’da çıkmıştır. Bu Vikingler arasında ‘Tirker’ adlı Türk olduğu tahmin edilen bir kişinin bulunması, dikkat çekicidir . Vikinglerin kullandıkları Futhark olarak adlandırılan yazının, Göktürk yazısının bir versiyonu olması mümkündür . Futhark ile özellikle İsveç, Norveç ve Danimarka’da yaklaşık 3500 taş üzerinde yazılar yazılmıştır. Bunlar içerisinde en ilginci ise 1599 tarihli ‘Nagyszombati Haritaları’dır. Dorok Müzesi müdürü Szepessy Geza, 1955 yılında Estergon’lu bir öğretmenden dört harita satın alır. Öğretmenin ifadesine göre bu haritaları 1945 yılının Mart ayında bir Alman vermiştir. Szepessy Geza, “A nagyszombati VINLAND terkep elökerülesenek törtenete. Magyar Törtenelmi Sezeemle I, New York 1970, 92-96.s.” adlı eseri ile bunu neşreder. Bu haritalardan birinin alt ...
Read more »