TÜRK SANATINDA GRİFON TASVİRLERİ
 |
Peçenek Türklerinin Nagy Szent Miklos Hazinesi; Viyana Sanat Müzesi MAcaristan Milli Müzesi |
Türk Sanatı zorlu coğrafi ve iklim koşulları içinde doğmuştur. Geniş bozkırlarda insanlar kendilerini doğa şartlarına, düşmanlara ve varlığını hissettikleri görülmeyen bazı kötülüklere karşı savunmak zorunda kalmışlardır. Duydukları korkudan kurtulmak için sığındıkları önemli güçlerden biri hayal dünyalarında geliştirdikleri gerçeküstü hayvanlardır.
 | |
|
|
Araştırma konusu olarak ele aldığımız Türk Sanatında Grifon motifi de gerçeküstü hayvanlar dünyasında ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Grifon, aslan benzeri bir yırtıcının gövdesine, kartal kanatlarına sahiptir; baş kısmında kıvrık gaga, göz ve kulaklar bulunur.
 | |
|
|
Yukarda sözü edilen grifon dışında iki tip grifon daha vardır; kartal-grifon ve aslan-grifon. Kartal-grifonlar kartalın gövdesine ve kanatlarına sahiptir, kıvrık gagalarının yanı sıra başlarında ibik, yele ve kulak bulunmaktadır. Aslan cinsinden bir yırtıcının gövdesine sahip aslan-grifonlar da kanatlıdır, başlarının üzerinde boynuz yer almaktadır.
 | |
|
|
 |
Dik kulakları dikkati, açık kanatları çevikliliği, hızı, hakimiyet gücünü ve belki de bağımsızlığını, aslan özellikleri de cesareti ve yine hızı betimler. Göğün hakimi, sonsuzluk sembolü kartal ve yerin kralı aslan özelliklerini taşıyan grifon başka bir görüşe göre, kartal olarak imparatorun, aslan olarak halk gücünün işaretidir. Bununla bağlantılı biçimde hanedanlık ongununda bir boyun önderi ya da hükümdarın ruhunu simgeliyor olabilir.
 | |
|
|
Türk sanatında Tagar Dönemi ile örneklendirmeye başladığımız grifon motifi bu dönemde yoğun olarak bronz kama kabzalarını süsler. En verimli dönemini Hun sanatında yaşar; ahşap at koşum takımlarında, keçe örtülerde, çeşitli madeni ve deri malzeme üzerinde varlık gösterir. Kompozisyon kuruluşlarında tek tek betimlendikleri gibi mücadele sahneleri içinde de sergilenmektedirler. Yine bu dönemde grifon, kartal grifon ve aslan grifonun her üçü de bulunmaktadır.
 |
| Türk İskitlerin Grifonu |
Göktürk sanatında duvar resmi ile karşımıza çıkan grifon Avarlar’da ayrı bir yere sahiptir. Özellikle bronz döküm kemer tokalarını süsleyen tasvirleri Avar dönemine damgasını vurmuştur. Peçenekler’e ait ünlü Nagyszentmiklos Hazinesi’nde 2 numaralı sürahi ve 20 numaralı çanak üzerinde yer alan grifon aslan gövdeli, kanatlı, yeleli, kıvrık gagalı ve kulaklı tasviri ile alışılmış özelliklerini sürdürür.
 |
Asya Hun Dönemi Ak-Alaha III Kuganı, Keçe Üzerine Aplike Olarak İşlenmiş Aslan-Grifon Tasviri |
İslamiyetten sonraki Türk sanatında sembolik anlamını ve tasvirini devam ettiren grifon Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu sanatlarında çini, kumaş, keramik, taş, bakır, bronz gibi çeşitli malzemeler üzerinde betimlenir. Orta Asya bozkır sanatı ve İslam sanatı etkisi ile yeni bir yoruma sahip olur; bitkisel dallar içinde gövdesinin üzerinde stilize motiflerle karşımıza çıkar. Mücadele sahnelerinde yer aldığı gibi tek figür olarak da tasvir edilmiştir. XV. yüzyıla doğru önemini yitirmeye başlar.
 |
Yorumlar
Yorum Gönder